Οδυσσέας Ελύτης, Χρόνος δεσμώτης και χρόνος λυόμενος

 

Η σημασία του χρόνου στην ζωή μας

 

O παραμορφωτικός καθρέφτης

 

Άντον Τσέχωφ (1860-1904)

O παραμορφωτικός καθρέφτης 
(Διηγήσεις του Δωδεκαημέρου)

μτφρ. από τα ρώσικα: Ελένη Κατσιώλη  

Μπήκαμε με τη γυναίκα μου στο σαλόνι. Μύριζε βρύα και υγρασία. Εκατομμύρια αρουραίοι και ποντικοί πετάχτηκαν στις άκρες καθώς φωτίσαμε τους τοίχους που είχαν να δουν φως έναν ολόκληρο αιώνα. Όταν κλείσαμε πίσω μας την πόρτα, φύσηξε αέρας και ανακάτεψε τα χαρτιά που ήταν στοιβαγμένα στις γωνίες. Το φως έπεσε πάνω τους και είδαμε παλιά κείμενα και μεσαιωνικές εικόνες. Στους πρασινισμένους από τους χρόνους τοίχους κρέμονταν πορτρέτα προγόνων που έμοιαζαν να κοιτούν αλαζονικά και αυστηρά, σαν να ήθελαν να πουν:

«Θα ’θελα να σε δείρω, αδελφέ!»

Τα βήματά μας ακούγονταν σε όλο το σπίτι. Στον βήχα μου απαντούσε η ηχώ, η ίδια ηχώ που κάποτε απαντούσε στους προγόνους μου…

Ο άνεμος ούρλιαζε και στέναζε. Από την καμινάδα κάποιος έκλαιγε, και σε αυτό το κλάμα ακουγόταν μια απόγνωση. Μεγάλες σταγόνες βροχής χτυπούσαν στα σκοτεινά, θαμπά παράθυρα και το χτύπημά τους με οδηγούσε σε θλίψη.

– Ω, πρόγονοι, πρόγονοι! Είπα, αναστενάζοντας με νόημα. – Αν ήμουν συγγραφέας, κοιτάζοντας αυτά τα πορτρέτα, θα έγραφα ένα μεγάλο μυθιστόρημα. Αφού καθένας από αυτούς τους γέρους ήταν κάποτε νέος και ο καθένας ή για τον καθένα υπήρχε ένα ρομάντζο… και τι ρομάντζο! Ρίξτε μια ματιά, για παράδειγμα, σε αυτή τη γριά, την προγιαγιά μου. Αυτή η άσχημη, τερατώδης γυναίκα έχει τη δική της, πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία. «Βλέπεις, -ρώτησα τη γυναίκα μου,- βλέπεις τον καθρέφτη που κρέμεται εκεί στη γωνία;»

Και έδειξα στη γυναίκα μου έναν μεγάλο καθρέφτη με μια μαυρισμένη χάλκινη κορνίζα που ήταν κρεμασμένος στη γωνία κοντά στο πορτραίτο της προγιαγιάς μου.

«Αυτός ο καθρέφτης έχει μαγικές ιδιότητες: κατέστρεψε την προγιαγιά μου». Πλήρωσε γι’ αυτόν ένα τεράστιο ποσό και δεν τον αποχωρίστηκε μέχρι τον θάνατό της. Κοιταζότανε σ’ αυτόν μέρα και νύχτα, δεν σταματούσε να κοιτάζεται ακόμα κι αν έπινε ή έτρωγε. Ξάπλωνε να κοιμηθεί, και κάθε φορά τον έπαιρνε μαζί της στο κρεβάτι και, πεθαίνοντας, ζήτησε να τον βάλουν μαζί της στο φέρετρο. Δεν εκπλήρωσαν την επιθυμία της επειδή ο καθρέφτης δεν χωρούσε στο φέρετρο.

Η συνέχεια στο διαδικτυακό περιοδικό "περί ου"

Άξονες (δυνάμει) προσέγγισης στο θέμα μας "Το πρόσωπο και ο χρόνος"

 

Πρόσωπο = ταυτότητα

• Η οντότητα/ύπαρξη/ταυτότητά μας -τουλάχιστον σε πρώτο χρόνο- ταυτοποιείται από το πρόσωπό μας. 
• Το πρόσωπο είναι το βασικό σημείο της πρόσοψής μας, της εικόνας δηλ. που δίνουμε στους άλλους.
• Χαρακτηριστικά του προσώπου: μάτια/βλέμμα, στόμα/χαμόγελο, μέτωπο, πηγούνι, μάγουλα, επιδερμίδα, μαλλιά κλπ
• Στο πρόσωπό μας μπορεί να αποτυπώνεται η σωματική και ψυχική μας υγεία, ο χαρακτήρας, η ηλικία, η δουλειά μας, οι συνθήκες της ζωής, η αισθητική, τα πρότυπα ομορφιάς και κοινωνικού status που υιοθετούμε κλπ, αλλά και όπως αυτά μεταλάσσονται μέσα στον χρόνο.
• Πρόσωπο και προσωπικότητα

Ο καθρέφτης μέσο αυτογνωσίας (;) αλλά και παραμόρφωσης.

• Κι αν κάνεις να κοιτάξεις σε αυτόν ή στον άλλο καθρέφτη, πίσω απ’ τη σκόνη και τις ραγισματιές, διακρίνεις πιο θαμπό και πιο τεμαχισμένο το πρόσωπό σου, το πρόσωπό σου που άλλο δε ζήτησες στη ζωή παρά να το κρατήσεις καθάριο κι αδιαίρετο. (Γιάννης Ρίτσος, Η σονάτα του σεληνόφωτος)

Πρόσωπο και Χρόνος

• Το αληθινό (;) μας πρόσωπο όπως ξυπνάμε αλλά και οι μεταμορφώσεις του στην διάρκεια της μέρας και των χρόνων.
• Πρόσωπο VS Χρόνος. Σχέση εχθρική ή -στην καλύτερη περίπτωση- συμφιλιωτική. Σπανιότερα είναι μια αγαπητική σχέση.
• Το αποτύπωμα του χρόνου στο σώμα και το πρόσωπο. 
• Ο χρόνος (φύση των πραγμάτων) και η εγωπάθεια/φιλαρέσκεια. 
• Η παρέμβαση του ανθρώπου στα σημάδια του χρόνου. Προσωπεία/μάσκες, πλαστικές επεμβάσεις κλπ. Στόχος: η νεότητα ή έστω η αντιγήρανση. 
• Ο αμείλικτος βιολογικός (προσθετικός ή αντίστροφος) χρόνος. 
• Ο χρόνος του σύμπαντος, το άχρονο απέκεινα, η υπερβατική αχρονία, άραγε  μπορεί να απεικονιστούν στο ανθρώπινο πρόσωπο;
• Η σχετικότητα του χρόνου και η υποκειμενική στάση μας απέναντί στον χρόνο (να "μεγαλώσουμε γρήγορα" ή να τον καθυστερήσουμε, συστολή-διαστολή)

Πρόσωπο και Κοινωνία

• Το πρόσωπο της ανθρώπινης πορείας αποτυπώνεται σε όλες τις πολιτισμικές εκφάνσεις (επιστημονικές, καλλιτεχνικές κλπ). Γι’ αυτό και είναι σημαντική η εκπαίδευση και η πολύπλευρη παιδεία (γράμματα, θέατρο, μουσεία κλπ).
• Στα πρόσωπα των ανθρώπων καθρεφτίζεται η κοινωνία, αλλά και το πρόσωπο της κοινωνίας διαμορφώνει τα πρόσωπα και τα προσωπεία μας.
• Πρόσωπο (ό,τι μπορούμε να αναγνωρίσουμε ως αληθινο, ανεπιτήδευτο, αυθεντικό εαυτό) και προσωπεία για ποικίλες περιστάσεις/συνθήκες. 
• Στα πρόσωπα των ανθρώπων διαβάζουμε τις όποιες απόψεις των άλλων και τις δικές μας περί ωραίου, ιδιαιτερότητας, συμπερίληψης/ο άλλος-η-ο.
• Πρόσωπο και προσωπικότητα. Μετά από κάποια ηλικία, ο καθένας είναι υπεύθυνος για το πρόσωπο που έχει φτιάξει. (Αβραάμ Λίνκολν, 1809-1865)
• Οι σχέσεις/συναντήσεις μας «πρόσωπο-με-πρόσωπο». Πρόσωπο ανωνυμίας, avatar, πλαστά προφίλ.
• Ο χρόνος είναι χρήμα;

Πρόσωπο και Φιλοσοφία

• Πρόσωπο-φαίνεσθαι και Ουσία-Είναι.
• Πρόσωπο και Ηθική (αξίες, αρετές, αυστηρότητα/πουριτανισμός). Oscar Wilde, Το πορτρέτο του Dorian Gray
• Χρόνος σύμμαχος, μοχλός της λήθης ή όργανο για την αλήθεια;

Πρόσωπο και Ψυχολογία/Ψυχανάλυση 

• Οι ρυτίδες της καρδιάς και του προσώπου. 
• Vultus est index animi (= το πρόσωπο είναι ο δείκτης της ψυχής). Το πρόσωπο είναι μια εικόνα του μυαλού με τα μάτια για μεταφραστές του. (Κικέρων, ρήτορας & πολιτικός, 106-43 πΧ)
• Η ανάγκη του ελεύθερου-προσωπικού χρόνου για την προσωπική ανάπτυξη.

Πρόσωπο και Τέχνες

• Η προσωποποίηση ως λογοτεχνική ανάγκη να αποδώσουμε ανθρώπινες ιδιότητες σε έμψυχα και άψυχα ή σε αφηρημένες έννοιες. 
• Η σχέση του ανθρώπου/προσώπου με τον Χρόνο αποτελεί θέμα στην λογοτεχνία και στις τέχνες: ζωγραφική (προσωπογραφίες/πορτρέτα), γλυπτική, μουσική, θέατρο, κινηματογράφο, φωτογραφία, χορό. Ο λόγος που μερικά πορτρέτα δεν φαίνονται αληθινά είναι ότι κάποιοι άνθρωποι δεν κάνουν καμία απολύτως προσπάθεια για να μοιάσουν με την εικόνα τους.(Σαλβαντόρ Νταλί, 1904-1989)
• Το πρόσωπο στην μυθολογία: το όραμα της Μέδουσας, το βλέμμα του Ορφέα, ο Νάρκισσος.
• Καλό (με την έννοια του ωραίου και ηθικού) το κάθε τι στην ώρα του. (Σοφοκλής)

Οι παραπάνω άξονες και παράμετροι του θέματος βασίζονται εν πολλοίς στην πρόταση της Μαριάννας Δώδου, και φυσικά μπορούν να εμπλουτιστούν ανάλογα με τα ενδιαφέροντα και της οπτική του καθένα.

Οδεύοντας προς το project του 2025

 

...

και αφού ολοκληρώσαμε το project "Ταξίδι" του 2024 με την παρουσίασή του στην Δημόσιο Βιβλιοθήκη Σερρών

ήρθε η ανάπαυλα 

και προς το τέλος του καλοκαιριού τέθηκε το ερώτημα "Ποιο θα είναι το επόμενό μας θέμα;" Ας προτείνουμε θέματα.

και είχαμε 15 προτάσεις: Φαντασία, Κωνσταντίνος Ξενάκης, Σώμα, Όνειρο, Χρώματα, Χρόνος και τόπος, Το πάθος, Ο χρόνος, Το πρόσωπο και ο χρόνος, Δύο, Ακοινώνητες κοινωνίες;, Ουτοπία, Τέσσερις εποχές, όνειρο (ή Όνειρα...), Τέχνη ή επιστήμη;

και τότε κατά την ανοιχτή ψηφοφορία επιλέχθηκε ως θέμα για τις διαδικτυακές μας συναντήσεις το 2025 Το πρόσωπο και ο χρόνος, που πρότεινε η Μαριάννα Δώδου

κι έτσι προέκυψε η Πρόσκληση ενδιαφέροντος για το καινούριο μας project.